Dünya Sıhhat Örgütü (WHO), Afrika kıtasında görülen ve maymun çiçeği olarak da bilinen mpox virüsü nedeniyle global halk sıhhati acil durumu ilan etti.
Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde başlayan ve süratle komşu ülkelere yayılan bu bulaşıcı hastalık en az 524 kişiyi öldürdü.
Şu anda görülen salgının, virüsün yeni bir varyantıyla ilişkilendirildiği için evvelkilerden daha tasa verici olduğu söyleniyor.
Uzmanlar bunun şimdiye kadar gördükleri en tehlikeli varyant olduğu ikazını yapıyor, yayılma suratı ile yüksek vefat oranından kaygı ediyor.
Küresel halk sıhhati acil durumu, 196 ülke için yasal olarak bağlayıcı olan Memleketler arası Sıhhat Mevzuatı kapsamındaki en yüksek alarm seviyesi.
WHO Başkanı Tedros Adhanom Ghebreyesus, Afrika kıtasında ve ötesinde daha fazla yayılma ihtimalinin “çok kaygı verici” olduğunu söyledi.
“Bu salgını durdurmak ve hayatları kurtarmak için koordineli bir memleketler arası müdahale şart” dedi.
Mpox virüsü Orta ve Doğu Afrika’da süratle yayılıyor.
2024’ün başından bu yana Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde 14.000’den fazla mpox olayı kaydedildi.
Afrika Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezleri (Africa CDC) de son durumla ilgili yaptığı açıklamada halk sıhhati açısından acil durum ilan etmişti.
Acil durum kararının hükümetlerin müdahalelerini koordine etmelerine yardımcı olacağı ve etkilenen bölgelere tıbbi gereç ve yardım akışının hızlandırılmasını sağlayabileceği belirtiliyor.
Peki maymun çiçeği nedir, nasıl yayılıyor?
Virüs ne kadar yaygın ve hangi ülkelerde görülüyor?
Mpox hastalığına monkeypox (maymun çiçeği) virüsü neden oluyor. Maymun çiçeği virüsü, çiçek hastalığı ile tıpkı kümede bulunuyor lakin onun kadar tehlikeli değil.
Virüs başlangıçta yalnızca hayvanlardan insanlara bulaşıyordu fakat artık beşerden beşere da bulaşabiliyor.
Demokratik Kongo Cumhuriyeti üzere ülkelerdeki tropikal yağmur ormanlarında bulunan ücra köylerde daha yaygın bir biçimde görülüyor.
Bu bölgelerde her yıl binlerce hadise ve yüzlerce mevt gerçekleşiyor. Virüsten en çok 15 yaş altı çocuklar etkileniyor.
Virüsün şu anda iki farklı tipi var.
“Clade 1” Orta Afrika’da endemik bir tıp. “Clade 1b” ise mevcut salgında görülen yeni ve daha şiddetli olan virüs çeşidi.
Africa CDC, 2024 yılının başından Temmuz ayının sonuna kadar 14 bin 500’den fazla mpox enfeksiyonu ve 450’den fazla mpox vefatının gerçekleştiğini açıkladı.
Bu, 2023’ün birebir periyoduna kıyasla enfeksiyonlarda %160, ölümlerde ise %19’luk bir artış manasına geliyor.
Maymun çiçeği (mpox) olaylarının %96’sı Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde görülürken, hastalık olağanda endemik olmadığı Burundi, Kenya, Ruanda ve Uganda üzere birçok komşu ülkeye de yayıldı.
Batı Afrika’da görülen “Clade II” isimli daha hafif bir mpox tipi, 2022 yılında global bir salgına yol açmıştı.
Virüs, olağanda görülmediği Avrupa ve Asya bölgeleri dahil, Türkiye’nin de içinde olduğu yaklaşık 100 ülkeye yayılmıştı. Salgın bu devirde savunmasız kümelerin aşılanmasıyla denetim altına alındı.
Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde mpox aşılarına ve tedavilerine kâfi erişim yok ve sıhhat yetkilileri hastalığın yayılmasından kaygı ediyor.
Semptomları ne?
İlk belirtiler ortasında ateş, baş ağrısı, şişlikler, sırt ağrısı ve kas ağrıları yer alıyor.
Ateş düştükten sonra, ekseriyetle yüzde başlayıp bedenin öteki bölgelerine, en yaygın olarak da avuç içlerine ve ayak tabanlarına yayılan bir döküntü gelişebiliyor.
Aşırı kaşıntı yapan yahut ağrılı olabilen döküntüler değişip farklı etaplardan geçebiliyor ve sonunda kabuk oluşturup dökülüyor. Bazen döküntüler deride iz bırakabiliyor.
Enfeksiyon ekseriyetle resen düzgünleşiyor ve yaklaşık 14-21 gün sürüyor.
Ciddi hadiselerde lezyonlar tüm bedene, bilhassa de ağız, göz ve cinsel organlara yayılabiliyor.
Nasıl bulaşıyor?
Mpox, enfekte bireyle yakın temas yoluyla beşerden beşere yayılıyor. Cinsel bağ, cilt teması ve enfekte kişinin yakınında konuşmak yahut nefes almak da buna dahil.
Virüs açık yaralar, teneffüs yolu ya da gözler, burun yahut ağız yoluyla da bulaşabiliyor.
Virüsün bulaştığı çarşaf ve nevresim, giysiler ve havlular üzere objelere dokunarak da hastalık yayılabiliyor.
Maymunlar, sıçanlar ve sincaplar üzere enfekte hayvanlarla yakın temas da öteki bir tehlike ögesi.
2022’deki global salgın sırasında virüs çoğunlukla cinsel temas yoluyla yayılmıştı.
Kongo Demokratik Cumhuriyeti’ndeki mevcut salgın da cinsel temastan kaynaklanıyor.
Kimler risk altında?
Vakaların birçok cinsel olarak faal olan bireylerde ve erkeklerle cinsel alakaya giren erkeklerde görülüyor.
Birden fazla partneri olan yahut yeni cinsel partneri olan bireyler de risk altında olabilir.
Ancak sıhhat çalışanları ve aile üyeleri de dahil olmak üzere, semptomları olan biriyle yakın teması olan herkes virüsü kapabilir.
Mpox virüsü olan şahıslarla yakın temastan kaçınılması ve virüsün olduğu yerlerde bulunanların ellerini sık sık yıkaması tavsiye ediliyor.
Mpox olan şahıslar, bedenindeki döküntüler kaybolana kadar kendilerini izole etmeli.
Dünya Sıhhat Örgütü (WHO), güzelleştikten sonra 12 hafta boyunca cinsel ilgiye girerken tedbir olarak prezervatif kullanılması gerektiğini söylüyor.
Nasıl tedavi ediliyor?
Çiçek hastalığında kullanılan tedavi metotları mpox için de faydalı olabilir, lakin ne kadar tesirli oldukları şimdi gereğince bilinmiyor.
Mpox salgınları, enfeksiyonları önleyerek denetim altına alınabilir. Bu da aşılama yoluyla yapılabiliyor.
Şu anda mpox için üç aşı bulunuyor lakin bunlar yalnızca risk altındakiler yahut enfekte bir şahısla yakın temasta bulunanlara veriliyor.
Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) yaygın bir aşılama programı tavsiye etmiyor.
Ne kadar muhafaza sağladıklarını anlamak için yeni mpox varyantlarına karşı aşıların daha fazla denenmesi gerekiyor.
WHO son devirde ilaç üreticilerinin, şimdi onaylanmamış olsa da mpox aşılarını muhtaçlık duyulan ülkelerde acil durumlar için kullanıma sunmalarını istedi.